Bardziej zrównoważone projekty unijne – wszystko na temat zasady 6R

Spis treści

• Wpływ na środowisko, a projekty unijne
• Na czym polega zasada 6R?
• Zasada Refuse
• Zasada Reduce
• Zasada Reuse
• Zasada Recover
• Zasada Recycle
• Zasada Rethink
• Zgodność zasady 6R z realizacją projektów unijnych

Wpływ na środowisko, a projekty unijne

Projekty unijne mają za zadanie wspierać w pozyskiwaniu środków różne podmioty w celu rozwoju ich działalności, budowania konkurencyjności, przyspieszania transformacji cyfrowej czy ekologicznej, np. w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym. Ochrona środowiska w ramach projektu unijnego stała się elementem, na który zwraca się coraz większą uwagę. Zarówno kraje, ich polityka jak i przedsiębiorcy większy nacisk kładą na rozwiązania, które pozwolą przyspieszyć zieloną transformację. Przykładem są choćby obecne założenia Europejskiego Zielonego Ładu, do których nawiązanie można znaleźć w zapisach wielu programów czy konkretnych dotacji z perspektywy 2021-2027.

Zrównoważony rozwój w kontekście projektu

W projektach unijnych można spotkać się z zasadą zrównoważonego rozwoju, zgodnie z którą wnioskodawca ma za zadanie wykazać zgodność projektu z przepisami w zakresie ochrony środowiska. Jest to zasada horyzontalna UE bezwzględnie wymagana w każdym projekcie. We wnioskach obowiązkiem jest wskazanie sposobów spełniania tej zasady w ramach działań realizowanych w projekcie. Zrównoważony rozwój w kontekście projektu obejmuje takie czynniki jak poszanowanie środowiska, postęp społeczny oraz wzrost gospodarczy. Zrównoważone podejście do realizacji projektów zakłada m. in. takie działania, które ukierunkowane będą na racjonalne gospodarowanie zasobami, uwzględnianie efektów środowiskowych w zarządzaniu, ograniczanie presji na środowisko czy podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa. W nowej perspektywie zasada horyzontalna dotycząca zrównoważonego rozwoju została rozbudowana o kryteria 6R, na temat których można dowiedzieć się więcej w dalszej części artykułu.

Na czym polega zasada 6R?

Ochrona środowiska w ramach projektu w kontekście zasady 6R opiera się na tytułowych sześciu „R”:

• REFUSE -> ODMÓW
• REDUCE -> OGRANICZ
• REUSE -> UŻYWAJ PONOWNIE
• RECOVER -> NAPRAWIAJ
• RECYCYLE -> ODDAJ DO RECYKLINGU
• RETHINK -> ZASTANÓW SIĘ CO MOŻESZ ZROBIĆ LEPIEJ

Zasada Refuse

Dotyczy odmawiania, odrzucania i rezygnacji z użycia materiałów, substancji lub produktów nienadających się do ponownego użycia, naprawy lub recyklingu. Zasada wypływa na zrównoważony sposób działania poprzez rezygnację i unikanie z niepotrzebnych, nieodpowiednich i szkodliwych dla środowiska lub dla życia i zdrowia ludzi produktów, materiałów czy substancji. Główne cele tej zasady to m. in. ograniczenie produkcji odpadów oraz minimalizacja zużycia surowców i emisji zanieczyszczeń. Istota zasady REFUSE opiera się na unikaniu, ograniczaniu i odrzucaniu produkcji i konsumpcji rzeczy niepotrzebnych, szkodliwych, których opakowania nie mogą przykładowo zostać poddane recyklingowi co przyczynia się to do powstawania dodatkowych, niepotrzebnych odpadów.

Zasada Reduce

Zrównoważone podejście do realizacji projektów to także zasada „ogranicz”, której celem jest ograniczenie zużycia zasobów odnawialnych i nieodnawialnych, zmniejszenie zużycia substancji, materiałów lub produktów dzięki zastosowaniu odpowiednich działań, np. technologicznych, ekonomicznych lub logistycznych. W zasadzie „reduce” chodzi o zminimalizowanie negatywnego wpływu na środowisko oraz ograniczenie marnowania surowców. Minimalizacja zużycia surowców i energii jest możliwe do osiągnięcia przy takich kwestiach jak produkcja i konsumpcja. Zmniejszanie zużycia surowców przedsiębiorstwa mogą osiągnąć przez stosowanie procesów produkcji i modeli biznesowych, które im na to pozwolą, tym samym możliwa będzie redukcja negatywnych skutków dla środowiska. Przedsiębiorcy powinni decydować się na produkcję takich produktów lub realizowanie takich usług, które będą bardziej wydajne i wprowadzą oszczędne podejście do konsumpcji. Przestrzegając tej zasady wspierać można promowanie bardziej zrównoważonej konsumpcji korzystnej dla środowiska.

Zasada Reuse

Zrównoważony sposób działania zasady „używaj ponownie” obejmuje ponowne wykorzystywanie produktów oraz ponowne wykorzystanie materiałów lub surowców, które zamiast stać się odpadem mogą być wykorzystywane ponownie jako surowiec. Zamiast trwale stosować utylizację odpadów według tej zasady należy koncentrować się na przedłużeniu życia produktów. Rozwiązaniem jest wówczas stosowanie produktów wielokrotnego użytku czy ponowne wykorzystanie opakowań. Zasada ta promuje bardziej efektywne wykorzystanie zasobów, ponowne wykorzystanie surowców, np. w innych procesach produkcyjnych co w efekcie pozwoli na minimalizację ilości odpadów i zanieczyszczeń, a tym samym zminimalizowanie negatywnego wpływu na środowisko.

Zasada Recover

Zasada „recover” czyli naprawianie, obejmuje przedłużenia życia produktów poprzez umożliwianie jego naprawy, tj. tworzenie produktu tak aby możliwa była jego późniejsza naprawa, poprawa estetyki, odświeżenie, ulepszenie lub odnowienie. Zasada ta także polega na odzysku energii z odpadów, odzysku surowców i zagospodarowaniu odpadów. Zasada ta promuje minimalizację ilości odpadów i zmniejszenie zapotrzebowania na surowce pierwotne. Promowanie dotyczy także samego aspektu naprawy tj. wdrażania innowacji, które będą dotyczyć zaawansowanych technologii regeneracji produktów lub tworzenia systemów, które będą promować naprawę i regenerację produktów.

Zasada Recycle

Proekologiczne praktyki w postaci recyklingu śmieci są dobrze znane każdemu. Zasada „oddaj do recyklingu” obejmuje recykling odpadów powstałych w trakcie produkcji lub innego procesu tj. kiedy produkt, materiał lub substancja nie może zostać ponownie użyta lub naprawiona i w ten sposób staje się wyłącznie odpadem. Zgodnie z tą zasadą takie odpady poddawane są recyklingowi w celu przekształcenia w nowy surowiec lub celem ponownego wykorzystania. Tym na czym koncentruje się zasada recover jest redukcja ilości odpadów trafiających do składowisk oraz zapotrzebowania na surowce pierwotne.

Zasada Rethink

„Zastanów się co możesz zrobić lepiej” to koncepcja, według której należy dokładnie przemyśleć wybory, działania, proces produkcji i planowanie cyklu życia produktu tak aby zapobiegać powstawaniu odpadów lub zminimalizować ilość tych odpadów. Proekologiczne praktyki, których celem jest redukcja ilości odpadów poprzez zmianę sposobu myślenia i działania, obejmują m. in. zrównoważone projektowanie, ograniczanie ilości surowców, zmianę procesów produkcyjnych, a także kształtowanie świadomości i edukację. Przedsiębiorstwa powinny wykorzystywać takie sposoby produkcji lub formy usług, które pozwolą na zapobieganie powstawania odpadów lub ich istotne ograniczanie przy tym minimalizując negatywne oddziaływanie na życie i zdrowie ludzi oraz na środowisko naturalne. Zasada ma wypływać na świadomość i nawyki społeczeństwa tak aby możliwe było wprowadzanie bardziej zrównoważonych projektów, procesów i produktów.

Zgodność zasady 6R z realizacją projektów unijnych

Realizacja projektów zgodnie z kryteriami 6R jest obowiązkowa. Biorąc pod uwagę przykładowo Ścieżkę SMART, we wniosku o dofinansowanie należy wskazać zgodność co najmniej z dwoma zasadami 6R, opisać sposób realizacji projektu zgodnie z wybranymi zasadami i uwarunkować ich stosowanie w ramach konkretnych wskaźników.

Zgodność projektu z kryteriami 6R w Ścieżce SMART wygląda następująco:

• REFUSE -> ODMÓW

Jak wyżej wskazaliśmy zasada „odmów” dotyczy rezygnacji z takich materiałów, produktów czy substancji, które nie nadają się do ponownego użycia, naprawienia lub recyklingu, a ich wpływ na środowisko i zdrowie lub życie ludzi jest negatywny. Stosowanie tej zasady powinno być potwierdzone całkowitym (100%) wyeliminowaniem materiałów, substancji i produktów o wskazanej charakterystyce. Należy wówczas wykazać te materiały, substancje czy produkty, które wyeliminowano w wyniku realizacji projektu w stosunku do dotychczasowej produkcji lub tradycyjnych metod jej prowadzenia. Wnioskodawca może to potwierdzić prowadzeniem badań dotyczących rezygnowania z używania takich materiałów, substancji czy produktów i poprzeć przykładowo wskaźnikiem dotyczącym liczby badań lub liczby produktów czy procesów objętych tymi badaniami.

• REDUCE -> OGRANICZ

Celem tej zasady jest ograniczenie zużycia zasobów odnawialnych i nieodnawialnych materiałów, substancji lub produktów poprzez zastosowanie odpowiednich działań technologicznych, logistycznych lub ekonomicznych. Minimalizacja powinna prowadzić prowadzić do realnego zmniejszenia zużywanych zasobów odnawialnych (np. woda, gleba), nieodnawialnych (np. surowce mineralne: energetyczne, metaliczne, chemiczne, skalne oraz organiczne) lub materiałów, substancji czy produktów w trakcie realizacji projektu lub w wyniku realizacji projektu w stosunku do dotychczasowej działalności lub w stosunku do tradycyjnych metod jej prowadzenia. Może mieć to zastosowanie także w usługach technologii informacyjno-komunikacyjnych, np. rozwiązania pozwalające na redukcję zużytej energii elektrycznej przez sprzęt komputerowy czy wprowadzaniu modeli biznesowych zmniejszających liczbę wytwarzanych produktów. Stosowanie tej zasady należy potwierdzić wskazaniem konkretnych zasobów, substancji, materiałów czy produktów, których wykorzystanie w wyniku realizacji projektu zostało zminimalizowane i jednocześnie nie spowodowało znacznego wzrostu wykorzystania innych zasobów itp. Można stosowanie tej zasady również potwierdzić prowadzeniem badań konkretnie w tym obszarze.

• REUSE -> UŻYWAJ PONOWNIE

Zasada ta polega na ponownym wykorzystaniu materiałów, surowców lub produktów, które zamiast stać się odpadem w jednym procesie produkcyjnym lub usługowym stają się surowcem dla innego. Może ona także prowadzić do wykorzystania materiałów, surowców lub produktów do nowych funkcji jeśli w obecnej postaci nie znajdują już zastosowania. Należy wówczas wskazać konkretnie te materiały, surowce lub produkty, które w trakcie lub w wyniku realizacji projektu będzie można ponownie wykorzystać lub które otrzymają nową, znaczącą funkcję w danej lub innej działalności. Ilość takich materiałów, substancji lub produktów, które zostaną skierowane do ponownego wykorzystania należy wykazać w postaci mierzalnego wskaźnika. Podobnie jak w przypadku pozostałych zasad można stosowanie zasady „używaj ponownie” potwierdzić prowadzeniem badań konkretnie w tym obszarze.

• RECOVER -> NAPRAWIAJ

Zasada „naprawiaj” dotyczy wprowadzenia w ramach projektu takich rozwiązań technologicznych, logistycznych i marketingowych, które zapewniają dostępność części zamiennych, instrukcji obsługi i napraw, informacji technicznych lub innych narzędzi, sprzętu lub oprogramowania pozwalających na naprawę i ponowne użycie produktów bez szkody dla ich jakości i bezpieczeństwa. Polega ona na wydłużaniu cyklu życia produktu dzięki możliwości jego naprawy, odświeżenia czy poprawy estetyki lub tworzenia kompleksowych systemów promujących naprawę produktów np. poprzez wprowadzanie standardów technologicznych czy oferowanie części zmiennych. Stosowanie zasady „naprawiaj” powinno się potwierdzić poprzez wskazanie konkretnych produktów lub ich elementów, dla których w trakcie lub w wyniku realizacji projektu zostanie wprowadzona możliwość ich naprawy, odświeżenia, odnowienia lub ulepszenia. Można to potwierdzić poprzez prowadzenie badań i wdrażanie innowacji dotyczących zaawansowanych technologii regeneracji produktów lub tworzeniem systemów promujących naprawienia i regeneracje produktów. Należy wykazać w postaci mierzalnego wskaźnika liczbę produktów lub elementów, dla których w wyniku realizacji projektu zostanie wprowadzona możliwość ich naprawy, odświeżenia, odnowienia lub ulepszenia. Mierzalnym wskaźnikiem może być również wykazanie o ile wydłuży się czas życia produktu lub elementu w wyniku wprowadzonych zmian.

• RECYCYLE -> ODDAJ DO RECYKLINGU

Zgodność projektu z tą zasadą polega na skierowaniu odpadów do przetworzenia celem ponownego wykorzystania w pierwotnym celu lub przekształcenia w nowy produkt czy materiał. Odpady takie rozumie się jako produkty, materiały lub substancje, których nie dało się użyć ponownie, naprawić lub zregenerować. W wyniku takiej sytuacji odpady te nie mogą zostać użyte ponownie ani nie mogą utracić statusu odpadu, więc należy je poddać recyklingowi. Za zgodny z zasadą (recycle) należy też uznać recykling organiczny polegający na obróbce tlenowej, w tym kompostowaniu, lub obróbce beztlenowej odpadów, które ulegają rozkładowi biologicznemu w kontrolowanych warunkach przy wykorzystaniu mikroorganizmów, w wyniku której powstaje materia organiczna lub np. metan, oraz odzysk materiałów. Stosowanie zasady „oddaj do recyklingu” powinno być potwierdzone wskazaniem konkretnych materiałów, substancji lub produktów, które w trakcie lub w wyniku realizacji projektu zostały skierowane do recyklingu, a co do których niemożliwe było zastosowanie zasad: „używaj ponownie” lub „naprawiaj”. Zmiana może dotyczyć także sprzętu i maszyn. Uznane zostanie wykorzystanie w działalności materiałów, substancji lub produktów, które pochodzą z recyklingu, w tym po utracie statusu odpadów. Należy wykazać w postaci mierzalnego wskaźnika ilość materiałów, substancji lub produktów skierowanych do recyklingu lub które pochodzą z recyklingu i zostały wykorzystane w działalności Wnioskodawcy w trakcie lub w wyniku realizacji projektu. Stosowanie zasady „oddaj do recyklingu” może być też potwierdzone prowadzeniem badań w tym obszarze.

• RETHINK -> ZASTANÓW SIĘ CO MOŻESZ ZROBIĆ LEPIEJ

Każdy, kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstanie odpadów lub oddziaływanie na środowisko, powinien takie działania zaplanować i zaprojektować przy użyciu takich sposobów produkcji lub form usług oraz surowców i materiałów, aby zapobiegać powstawaniu odpadów lub istotnie je ograniczać lub ograniczać ich negatywne oddziaływanie na życie i zdrowie ludzi oraz na środowisko. Istotą tej zasady jest planowanie i projektowanie z uwzględnieniem pełnego cyklu życia danego produktu lub usługi. Niezbędna jest wówczas identyfikacja materiałów, substancji lub produktów, które są głównymi źródłami oddziaływania na środowisko lub powstawania odpadów, a następnie podejmowanie działań w celu zapobiegania lub ograniczenia ich wykorzystania. Stosowanie tej zasady powinno potwierdzić się przeprowadzeniem badań i ocen dla wyrobu lub usługi będącej przedmiotem działalności, która wynika z zaplanowanej realizacji projektu m.in. w zakresie:

• środowiskowej oceny cyklu życia (np. LCA, Life Cycle Assessment),
• oceny śladu środowiskowego produktu (np. PEF, Product Environmental Footprint) ,
• przeprowadzenia innej certyfikacji środowiskowej (np. ISO 14001, EMAS),
• uzyskania oznakowania ekologicznego (np. Ecolabel),
• weryfikacji technologii środowiskowej (np. ETV).

Prowadzenie zakupów, w ramach projektu, zgodnie z kryteriami zielonych zamówień publicznych (w tym z uwzględnieniem na etapie zakupu lub procedury udzielenia zamówienia parametrów związanych ze zużyciem energii) zostanie uznane za zgodne z zasadą rethink.

Realizacja projektów zgodnie z kryteriami 6R może stanowić wyzwanie dla większości przedsiębiorstw, które dotychczas nie wprowadzały w swojej działalności polityki środowiskowej. Jednak, kryteria te są ważne i należy je dokładnie przeanalizować i zrozumieć. Często realizowanie projektów zgodnie z kryteriami wspierającymi ochronę środowiska jest dodatkowo premiowane co zwiększa szansę na pozyskanie dofinansowania przy tym wzmacniając reputację przedsiębiorstwa.