Plany na przyszłość: Jak będzie wyglądać kolejna perspektywa finansowa?

Spis treści

• Konkurencyjna Europa
• Priorytety i wyzwania
• Bardziej skuteczny budżet i dalsze działania

Polska prezydencja postawiła sobie za priorytet wspieranie inicjatyw wzmacniających bezpieczeństwo Unii Europejskiej na wielu płaszczyznach: zewnętrznej i wewnętrznej, informacyjnej oraz ekonomicznej, a także w obszarach energetyki, bezpieczeństwa żywnościowego i zdrowotnego. W praktyce oznacza to nie tylko zacieśnianie współpracy z partnerami spoza UE w celu przeciwdziałania zagrożeniom zewnętrznym, lecz także rozwijanie mechanizmów obrony przed cyberatakami, dezinformacją i kryzysami gospodarczymi.

Priorytety te doskonale odzwierciedlają kierunki wyznaczone w kluczowych dokumentach unijnych ostatniego półrocza. Ich wspólnym celem jest zagwarantowanie trwałego rozwoju, wzmocnienie bezpieczeństwa oraz podniesienie konkurencyjności całej Unii Europejskiej. Zwraca się w nich szczególną uwagę na niezbędną koordynację działań w obszarze innowacji, mechanizmów finansowych i bezpieczeństwa, ponieważ tylko w ten sposób UE będzie w stanie sprostać rosnącym wyzwaniom świata – od zmian klimatycznych przez cyfrową transformację, aż po geopolityczne napięcia. Dzięki skonsolidowanym inicjatywom i inwestycjom w zielone technologie, rozwój infrastruktury cyfrowej oraz umacnianie odporności społeczno-gospodarczej, Unia może zapewnić swoim obywatelom prawdziwie zrównoważoną i bezpieczną przyszłość.

Konkurencyjna Europa

Zgodnie z jednym z kluczowych dokumentów opublikowanych przez Komisję Europejską tj. raportem Draghiego „The Future of European Competitiveness: A Competitiveness Strategy for Europe” z 2024 roku, kluczowymi elementami transformacji Europy jest:

1. Przyspieszenie innowacji i znalezienie nowych motorów wzrostu

2. Obniżenie wysokich cen energii przy jednoczesnej dekarbonizacji i przejściu na gospodarkę o obiegu zamkniętym

3. Reakcja na mniej stabilną geopolitykę przez zarządzanie zależnościami i wzmocnienie bezpieczeństwa

Oto kluczowe rekomendacje dla strategii konkurencyjności Europy:

• zielona transformacja poprzez inwestycje w technologie niskoemisyjne i odnawialne źródła energii, które obniżą koszty produkcji i wzmocnią niezależność energetyczną;
• intensyfikacja innowacji i badań, by europejskie przedsiębiorstwa mogły wyznaczać nowe standardy rynkowe;
• szeroko zakrojona cyfryzacja gospodarki, obejmująca rozwój nowoczesnej infrastruktury cyfrowej oraz podnoszenie kompetencji cyfrowych obywateli;
• strategiczne inwestycje w kapitał ludzki poprzez programy edukacyjne i szkoleniowe, które przygotują siłę roboczą na wyzwania przyszłości;
• pogłębiona integracja rynku wewnętrznego, likwidująca pozostałe bariery w przepływie towarów, usług, kapitału i osób;
• spójna polityka przemysłowa ukierunkowana na wsparcie kluczowych sektorów poprzez odpowiednie regulacje i mechanizmy finansowe, zapewniająca stabilne warunki dla rozwoju i inwestycji.

Razem tworzą one kompleksowy zestaw działań, który pozwoli Europie podnieść produktywność i wzmocnić odporność na kryzysy.

Priorytety i wyzwania

Przyjmując za cel realizację powyższych filarów transformacji „Kompas konkurencyjności dla UE” przedstawia mapę drogową nakreślonych celów. „Kompas konkurencyjności dla UE” określa strategie i priorytety mające na celu wzmocnienie pozycji gospodarczej Europy. Wskazuje on na mocne strony UE, takie jak wykwalifikowana siła robocza i jednolity rynek, ale również na słabości, w tym lukę innowacyjną i zależność od zewnętrznych dostawców.

W ramach tego dokumentu rozwijane są w dalszym ciągu trzy główne obszary transformacji:

• Zamykanie luki innowacyjnej.
• Wspólny plan działania na rzecz dekarbonizacji i zwiększania konkurencyjności.
• Redukcja nadmiernych zależności i zwiększenie bezpieczeństwa.

Podkreślono również znaczenie uproszczenia regulacji, rozwoju jednolitego rynku, finansowania innowacji i inwestycji, a także promowania umiejętności i sprawiedliwości społecznej jako horyzontalnych czynników napędzających konkurencyjność.

Zamykanie luki innowacyjnej

Wyzwania: Europa ma problem z przekształcaniem pomysłów w rynkowe technologie i integrowaniem ich ze swoją bazą przemysłową, co jest pierwotną przyczyną luki w produktywności. Struktura przemysłowa Europy stała się statyczna, z dominacją tradycyjnych sektorów, które mniej wydają na badania i innowacje niż sektory technologiczne w USA, a niewiele start-upów osiąga masę krytyczną z przełomowymi technologiami. Start-upy mają trudności z ekspansją w ramach jednolitego rynku z powodu barier regulacyjnych i ograniczony dostęp do kapitału podwyższonego ryzyka w porównaniu do USA i Chin, co skłania wiele z nich do przenoszenia się za granicę.

Pomysłem na działanie i przezwyciężanie wyzwań jest Model konkurencyjności oparty na produktywności napędzanej innowacjami. Celem jest zapewnienie, że Europa stanie się miejscem, gdzie przyszłe technologie, usługi i czyste produkty są wynajdowane, produkowane i wprowadzane na rynek.

Kluczowe działania:

• Strategia UE na rzecz Start-upów i Scale-upów mająca na celu usunięcie przeszkód, takich jak brak dostępu do kapitału ryzyka, fragmentacja rynku i ograniczona dostępność talentów,
• Europejski Akt Innowacji wspierający dostęp firm innowacyjnych do infrastruktury badawczej, zasobów intelektualnych i piaskownic regulacyjnych.
• Propozycja „28. ustroju prawnego” w celu uproszczenia zasad dla innowacyjnych firm działających w ramach jednolitego rynku, obejmującego prawo spółek, prawo upadłościowe, prawo pracy i prawo podatkowe.
• Środki w ramach Unii Oszczędności i Inwestycji w celu pobudzenia europejskiego rynku venture capital.
• Program inwestycyjny TechEU we współpracy z EIB Group i inwestorami prywatnymi, aby zniwelować lukę finansową dla innowacji przełomowych i scale-upów w kluczowych sektorach technologicznych.
• Europejski Akt Przestrzeni Badawczej w celu zwiększenia inwestycji w badania i rozwój do 3% PKB, ukierunkowania wsparcia na priorytety strategiczne oraz wzmocnienia współpracy między UE a państwami członkowskimi w zakresie finansowania i obiegu wiedzy/talentów.
• Wsparcie dla innowacyjnych technologii, takich jak AI (inicjatywa Fabryki AI, Europejski Akt Rozwoju Chmury i AI, Strategia Unii Danych), technologie kwantowe (Strategia Kwantowa i Akt Kwantowy), nauki przyrodnicze i biotechnologie (Strategia Bioekonomii UE i Europejski Akt Biotechnologii), zaawansowane materiały (Akt o Zaawansowanych Materiałach) i sektor kosmiczny (Akt Kosmiczny).
• Wykorzystanie polityki konkurencji w celu wspierania innowacji i scale-upów, przegląd wytycznych dotyczących kontroli fuzji.
• Cyfryzacja i rozpowszechnianie zaawansowanych technologii w całej gospodarce (np. Strategia Stosowania AI w sektorach przemysłowych, cyfryzacja usług publicznych).
• Inwestycje w infrastrukturę cyfrową (Akt o Sieciach Cyfrowych).

Wspólna Mapa Drogowa na rzecz Dekarbonizacji i Konkurencyjności

Wyzwania: Wysokie i zmienne ceny energii w Europie w porównaniu do regionów konkurencyjnych, częściowo spowodowane zależnością od importu paliw kopalnych i manipulacją Rosji; Konieczność przesunięcia gospodarki w kierunku czystej produkcji i obiegu zamkniętego; Wrażliwość sektorów energochłonnych w okresie transformacji; Wyzwania stojące przed sektorem motoryzacyjnym; Zapobieganie ucieczce emisji (carbon leakage).

Pomysł na działanie i przezwyciężanie wyzwań to ambitne cele dekarbonizacji mogą stać się siłą napędową konkurencyjności, jeśli zostaną dobrze zintegrowane z polityką przemysłową, konkurencji, gospodarczą i handlową. Inicjatywa „Czysty Zielony Ład Przemysłowy” (Clean Industrial Deal) ma na celu zapewnienie atrakcyjności Europy jako miejsca produkcji, w tym dla przemysłów energochłonnych, oraz promowanie czystych technologii. Kluczowe jest rozwiązanie problemu wysokich i zmiennych cen energii.

Kluczowe działania:

• Plan Działań na rzecz Przystępnej Energii mający na celu zapewnienie gospodarstwom domowym i klientom przemysłowym szerszego dostępu do taniej energii, wykorzystanie integracji rynku, ułatwienie długoterminowych umów zakupu energii, zachęcanie do elastyczności popytu i poprawę taryf.
• Inwestycje w europejskie sieci energetyczne (przesyłowe i dystrybucyjne, sieci transportu wodoru i CO2, magazynowanie) w celu wsparcia przejścia na system energetyczny netto zero.
• Rozwój rynków wiodących dla produktów niskoemisyjnych poprzez mechanizmy popytowe, takie jak etykietowanie, mandaty, preferencje w zamówieniach publicznych lub zachęty finansowe (np. kontrakty różnicowe).
• Koordynacja agregacji popytu i wspólnych aukcji między państwami członkowskimi.
• Elastyczne i wspierające ramy pomocy państwa, aby towarzyszyć firmom, zwłaszcza energochłonnym, w przechodzeniu na czyste technologie.
• Indywidualne plany działania dla sektorów energochłonnych.
• Dialog strategiczny z sektorem motoryzacyjnym i Przemysłowy Plan Działań dla tego sektora, uwzględniający innowacje, czystą transformację, dostęp do surowców, handel, regulacje i pobudzenie popytu (np. inwestycje w infrastrukturę ładowania, promocja pojazdów elektrycznych).
• Plan Inwestycji w Zrównoważony Transport w celu de-ryzykowania inwestycji w infrastrukturę ładowania i produkcję/dystrybucję odnawialnych paliw.
• Przegląd Mechanizmu Dostosowywania Granic Węglowych (CBAM) w celu wzmocnienia jego skuteczności, potencjalne rozszerzenie zakresu na inne sektory i produkty, a także środki dotyczące wpływu na eksport.
• Mobilizacja różnych narzędzi politycznych w ramach Czystego Zielonego Ładu Przemysłowego, od ułatwień w uzyskiwaniu zezwoleń po instrumenty obrony handlowej i partnerstwa międzynarodowe. Rozwój zachęt dla trwałego usuwania dwutlenku węgla.
• Wizja przyszłości rolnictwa i produkcji żywności, Europejski Pakt Oceanów.Wykorzystanie potencjału gospodarki o obiegu zamkniętym (np. wzrost rynku regeneracji, rynek odpadów i materiałów wtórnych). Propozycja Aktu o Gospodarce Obiegu Zamkniętego w celu katalizowania inwestycji w recykling. Wdrażanie wymogów eko-projektowania.

Ograniczanie Nadmiernych Zależności i Zwiększanie Bezpieczeństwa

Wyzwania: Globalny system gospodarczy jest podzielony przez konkurencję geopolityczną i napięcia handlowe; Nadmierne zależności mogą być wykorzystywane; Ryzyko wynikające z polegania na pojedynczych lub niewielu dostawcach kluczowych towarów, usług lub surowców (np. surowce krytyczne, zaawansowane technologie, leki krytyczne, nawozy); Nieuczciwa konkurencja i globalne nadwyżki mocy produkcyjnych; Fragmentacja i niedoinwestowanie europejskiego przemysłu obronnego, co prowadzi do zależności od dostawców spoza UE; Rosnące zagrożenia hybrydowe (cyberataki) i zagrożenia dla infrastruktury krytycznej.

Pomysł na działanie i przezwyciężanie wyzwań opiera się na zintegrowaniu kwestii bezpieczeństwa i otwartej autonomii strategicznej z politykami gospodarczymi, dzięki czemu odporność staje się siłą napędową konkurencyjności i innowacji; kluczowe jest także dywersyfikowanie partnerstw handlowych połączone ze stosowaniem narzędzi ochronnych przeciwko nieuczciwej konkurencji oraz zwiększenie współpracy w sektorze obronnym. Podejście „całego rządu” i „całego społeczeństwa” do gotowości na kryzysy powinno iść w parze z integracją zabezpieczeń infrastruktury krytycznej już na etapie projektowania oraz ze wzmocnieniem odporności na ryzyka klimatyczne i skutecznym zarządzaniem zasobami wodnymi.

Kluczowe działania:

• Zawieranie i wdrażanie ambitnych umów handlowych, Partnerstwa na rzecz Czystego Handlu i Inwestycji w celu zabezpieczenia dostaw krytycznych surowców i promocji inwestycji.
• Realizacja polityk zmniejszających zależności poprzez recykling, innowacje, wsparcie dla krajowych mocy produkcyjnych, tworzenie zapasów i partnerstwa na rzecz dywersyfikacji.
• Opieranie się na Strategii Bezpieczeństwa Gospodarczego, ocena ryzyka i stosowanie środków łagodzących (badanie inwestycji zagranicznych, kontrola eksportu, monitorowanie inwestycji wychodzących).
• Stosowanie narzędzi ochronnych, takich jak instrumenty obrony handlowej i egzekwowanie rozporządzenia o subsydiach zagranicznych przeciwko nieuczciwej konkurencji.
• Zwiększona koordynacja między państwami członkowskimi, agregacja popytu, np. platforma wspólnych zakupów surowców krytycznych.
• Wprowadzenie preferencji europejskiej w zamówieniach publicznych dla sektorów strategicznych. Przegląd dyrektyw dotyczących zamówień publicznych w celu wzmocnienia bezpieczeństwa technologicznego i krajowych łańcuchów dostaw.
• Wzmacnianie i wspieranie wysiłków państw członkowskich w zakresie inwestycji obronnych („więcej, lepiej, razem i po europejsku”).
• Strategia Unii Gotowości (Preparedness Union Strategy) wyznaczająca wspólne podejście do istniejących i potencjalnych zagrożeń, w tym współpraca publiczno-prywatna i zasada „gotowości przez projektowanie”.
• Integracja bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej w projektowaniu.
• Europejski Plan Adaptacji do Zmiany Klimatu w celu poprawy odporności na ryzyka klimatyczne i ekstremalne zjawiska pogodowe.

Kompas Konkurencyjności łączy polityki przemysłowe, inwestycje i reformy wokół wspólnej wizji, aby odpowiedzieć na te kluczowe wyzwania. Realizacja tych celów wymaga wspólnego wysiłku instytucji UE, rządów krajowych, władz regionalnych i przedsiębiorstw. Nowe narzędzie Koordynacji Konkurencyjności będzie kluczowym mechanizmem realizacji strategicznych priorytetów.

Bardziej skuteczny budżet i dalsze działania

Plany dotyczące bardziej skutecznego budżetu UE koncentrują się na rozwiązaniu problemów zidentyfikowanych w obecnych ramach finansowych i dostosowaniu budżetu do nowych i narastających wyzwań politycznych i geopolitycznych. Celem jest stworzenie budżetu, który będzie prostszy, lepiej ukierunkowany i bardziej wpływowy.

Nowoczesne podejście do nowego budżetu będzie przede wszystkim obejmować:

• Plan dla każdego kraju: Zawierający kluczowe reformy i inwestycje, skoncentrowany na wspólnych priorytetach UE, w tym na promowaniu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Podstawą ma być wzmocniona i zmodernizowana polityka spójności i wzrostu, realizowana we współpracy z władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi.
• Europejski Fundusz Konkurencyjności: Ustanawiający zdolności inwestycyjne wspierające strategiczne sektory i technologie o kluczowym znaczeniu dla konkurencyjności UE (np. badania naukowe, innowacje, Ważne Projekty Stanowiące Przedmiot Wspólnego Europejskiego Zainteresowania – IPCEI). Ma on wspierać projekty na wszystkich etapach (od badań po produkcję) oraz mobilizować i ograniczać ryzyko inwestycji prywatnych. Budżet UE musi lepiej wykorzystywać swoje zdolności do absorpcji ryzyka i pobudzać finansowanie prywatne, krajowe i instytucjonalne.
• Zmienione zasady finansowania działań zewnętrznych: Mające na celu zwiększenie skuteczności i lepsze ukierunkowanie wsparcia dla partnerów UE, a także ściślejsze dostosowanie do strategicznych interesów Unii.
• Silne zabezpieczenia w zakresie ochrony praworządności: Poszanowanie praworządności ma pozostać koniecznym warunkiem unijnego finansowania. Chociaż ogólny system warunkowości ma zastosowanie do całego finansowania, planuje się mocniejsze powiązanie zaleceń dotyczących praworządności ze wsparciem finansowym, również w odniesieniu do krajów kandydujących.
• Zwiększone i zmodernizowane dochody: Zwłaszcza dzięki nowym zasobom własnym, w celu zapewnienia wystarczającego i trwałego finansowania wspólnych priorytetów UE i spłaty długu z NextGenerationEU.

Ponadto, dla zwiększenia skuteczności, budżet powinien być bardziej oparty na strategiach politycznych, aby zapewnić synergię między różnymi obszarami polityki a działaniami finansowymi, wzmacniając powiązania między koordynacją polityki a budżetem UE. Należy też dążyć do większego skupienia na wynikach, przechodząc na modele realizacji, w których płatności zależą od osiągnięcia określonych celów i rezultatów. Większe skupienie na wynikach musi iść w parze z uproszczeniem i poprawą rozliczalności.

Co więcej planowane jest opracowanie budżetu UE, który jest prostszy, co stanowi dobrą informację dla przedsiębiorstw korzystających z dotacji unijnych oraz tych, które dopiero rozpoczynają przygodę z projektami ue.

W planach na następne ramy finansowe budżet UE ma zostać uproszczony dzięki skonsolidowaniu i ograniczeniu liczby programów oraz narzędzi wsparcia – zamiast ponad pięćdziesięciu odrębnych funduszy i trzydziestu instrumentów pomocowych powstanie bardziej zwarte portfolio, które wyeliminuje dublowanie się działań. Jednocześnie wprowadzony zostanie pojedynczy punkt kontaktowy („single entry point”), umożliwiający łatwe odnalezienie wszystkich konkursów i usług doradczych, a ujednolicenie zasad kwalifikowalności, formularzy wniosków, stawek współfinansowania oraz procedur znacząco przyspieszy i usprawni wdrażanie projektów. Kluczowym elementem będzie także płynne finansowanie pełnego cyklu innowacji – od badań, przez rozwój, aż do komercjalizacji – w ramach powiązanych instrumentów, co pozwoli uniknąć luk w wsparciu. Na poziomie programowania dokumenty programowe zostaną zredukowane i przygotowane wcześniej, aby ograniczyć obciążenia administracyjne i wyeliminować opóźnienia występujące w poprzednich rundach finansowania. Takie zmiany przyniosą wyraźne korzyści zwłaszcza dla MŚP, które zyskają przejrzysty, spójny i mniej wymagający system dostępu do funduszy UE.

Kolejną dawkę informacji dotyczących przyszłego długoterminowego budżetu otrzymamy już wkrótce. Komisja planuje przedstawić następne ramy w lipcu 2025 r., aby umożliwić terminowe porozumienie przed ich wejściem w życie w styczniu 2028 r.